کار در فضاهای بسته

کار در فضاهای بسته

وجود فضاهای محصور و لزوم انجام عملیات شغلی در آنها از جمله مواردی است که با وجود پیشرفت های علمی هنوز هم در بسیاری از محیط های کاری دیده می شود.

  به طور کلی فضای محدود به محیط شغلی ای اطلاق می شود که :

1- برای وارد شدن فرد و انجام کار در درون آن به اندازه کافی بزرگ است .

2-  ابعاد ورودی یا خروجی آن محدود است.

3-  برای انجام کار مداوم این فضا طراحی نشده است.

4-   از تهویه طبیعی مطلوبی برخوردار نیست.

کار در درون بویلر، کوره، سپتیک، تانک، سیلو، تونل، ظروف قیفی شکل، مخازن و موارد مشابه را فعالیت در درون فضای محدود به حساب می آورند.

مثالهای از فضاهای بسته :

1.   مخازن

2.   ورودی ها manhole

3.   دیگهای بخار

4.   کوره ها

5.   مجراهای فاضلاب

6.   سیلو ها

7.   قیف ها

8.   اطاقهای کنترل برق

9.   معادن زیر زمینی

10. داخل لوله ها  وکانالها

11. مجاری سیستم های تهویه

12.   تونل ها

13.   انبار های مسقف مواد شیمیایی

14.   گودالها وچاله ها

مهمترین خطراتی که شاغلین این فضاها را تهدید می کند عبارتند از :

·                         غلظت اکسیژن

·                         اتمسفرهای سمی

·                         اتمسفرهای قابل اشتعال

·                         خطرات مکانیکی

·                         خطرات الکتریکی

·                         درجه حرارت های نامناسب

·                         خطرات متفرقه

غلظت اکسیژن :

حداقل میزان اکسیژن برای ادامه بقا و فعالیت 5/19 درصد است. با کاهش غلظت به تدریج علایم سوء آن در قالب، تنزل توانایی فرد برای ادامه کار، کاهش هوشیاری، کاهش قدرت قضاوت و بیهوشی رخ می دهد. با رسیدن غلظت اکسیژن به حد 4 تا 6 درصد فرد در عرض 40 ثانیه به حالت کما می رود و جان خود را از دست می دهد.

افزایش غلظت گاز اکسیژن به بالای 5/23 درصد بر میزان اکسیداسیون می افزاید و علاوه بر آنکه فرد را در معرض مسمومیت با اکسیژن قرار می دهد، بر احتمال احتراق و انفجار می افزاید.

اتمسفرهای سمی :

از مواد سمی که ممکن است در این فضاها وجود داشته باشد می توان به موادی نظیرCO  و H₂S و فیوم های جوشکاری اشاره کرد.آلاینده های یاد شده در غلظت های بالاتر از حدود استاندارد قادر به تهدید سلامت شاغلین در این نوع فضاها می باشند. برای مثال گاز CO در غلظت بالا و ppm200 در کمتر از یک ساعت باعث مرگ خواهد شد. این غلظت در مورد گاز H₂S در حدود ppm1000 است که در مدت زمان چند دقیقه باعث مرگ فرد می شود.

مهمترین منابع ایجاد کننده اتمسفرهای سمی در فضاهای محدود عبارتند از :

    محصولات ذخیره شده شامل گازهای آزاد شده پس از عملیات تمیزکاری و مواد جذب شده در دیواره ها نوع فعالیت های انجام شده

اتمسفرهای قابل اشتعال :

وجود بخارات و گازهای قابل اشتعال مانند هیدروژن، متان، استیلن، پروپان، بخارات بنزین و سایر هیدروکربن ها در فضای بسته می تواند با رساندن غلظت گازهای قابل اشتعال به حد پائین اشتعال، سطح ایمنی را به شدت تقلیل دهد. ابزارهای برقی دستی، انجام عملیاتی نظیر جوشکاری، و برشکاری و یا استعمال دخانیات توسط کارکنان از منابع احتمالی شعله برای شروع حریق یا انفجار می باشد.

تعاریف :

•حد پایین انفجار L.E.L

•حد بالای انفجار U.E.L              

•حد تماس زمانی بلند مدت 8 ساعته LTEL

•حد  تماس زمانی کوتاه مدت15 دقیقه  STEL 

گاز	فرمول	LEL	UEL
هیدروژن	H2	4	75.6
متان	CH4	5	15
اتان	C2H6	3	15.5
پروپان	C3H8	2	9.5
بوتان	C4H10	1.5	8.5
استیلن	C2H2	2.0	82
اتیلن	C2H4	2.7	34

  مثال برای متان

حد پایین انفجار برای متان 5% است یعنی اگر گاز متان با 95% هوا مخلوط شود و در معرض حرارت باشد قابلیت انفجار دارد

حد بالای گاز متان UEL  معادل 15% می باشد که اگر با 85%هوا مخلوط شود و در معرض حرارت باشد قابلیت انفجار دارد

کمترین حد قابل انفجارLEL

بیشترین حد قابل انفجار UEL

مثالهایی از تست گاز در فضای بسته  :

گاز	ورود بدون استفاده از تجهیزات تنفسی	ورود با استفاده از تجهیزات تنفسی مناسب	ورود مطلقا ممنوع تا purge کامل و آزمایش مجدد
L.E.L	<1 %	1 to 10 %	>10 %
H2s	<1 ppm	1 to 20 ppm	>20 ppm
Co	< 1 ppm	1 to 250 ppm	> 250 ppm

علائم ناشی از قرار گرفتن در اتمسفر با  اکسیژن کم :

غلظت	علائم
19.5%	حداقل میزان اکسیژن قابل قبول
15-19%	کاهش قدرت فعالیت و عدم هماهنگی در حرکات
12-14%	افزایش تعداد تنفس وقدرت تشخیص کم
10-12%	افزایش تعداد نفسها وضربا ن قلب و آبی شدن رنگ لبها
8-10%	از دست دادن قدرت تفکر ضعف شدید حالت تهوع استفراغ وبیهوشی
6-8%	در 8 دقیقه مرگ در 6 دقیقه 50% احتمال زنده ماندن و4-5 دقیقه امکان احیا وجود دارد
4-6%	در 40 ثانیه کما بیهوشی ومرگ

خطرات مکانیکی :

 بریدگی، خراشیدگی، برخورد با اشیاء، لغزش و سقوط ازجمله عوارضی است که به کرات دامنگیر شاغلین فضاهای محدود می شود. عواملی نظیر جانمایی فضا، ماهیت کار، محدودیت کاربرد برخی تجهیزات به همراه شرایط فیزیکی نامساعد از قبیل روشنایی نامناسب بر فراوانی و شدت عوارض فوق می افزاید.

خطرات الکتریکی :

عدم استفاده از ابزارهای برقی ایمن، معیوب بودن ابزارهای برقی، مجهز نبودن تجهیزات برقی به سیستم ارت، بالا بودن درصد رطوبت نسبی یا خیس بودن محیط کار از جمله شرایط مساعد کننده برای خطرات الکتریکی می باشند.

درجه حرارت های نامناسب :

از خصوصیات فضاهای محدود محسوب می شود. علاوه براینکه سلامتی شاغلین را تهدید می نماید، به افزایش بروز رفتارهای ناایمن در بین آن ها نیز کمک می کند. رطوبت نسبی بالا به همراه انجام عملیاتی نظیر جوشکاری و برشکاری، تهویه های نامناسب و استفاده از انواع تجهیزات حفاظت فردی به افزایش بیش از حد درجه حرارت و غیر قابل تحمل شدن آن کمک می کند. لازم به یادآوری است این خطر ممکن است در بعضی از فضاها به صورت سرمای بیش از حد نمود پیدا کند.

خطرات متفرقه :

جریان های ناگهانی مایعات، آب گرفتگی، عوامل زیان آور بیولوژیکی و تراز بالای صدا به خاطر انعکاس های متعدد آن، ازجمله خطراتی هستند که سلامتی شاغلین اینگونه فضاها را به شدت تهدید می کنند. به کارگیری اصول ایمنی ویژه در اینگونه فضاهای کاری لازم است. - از نقطه نظر اتخاذ تدابیر ایمنی، این فضاها به دو دسته فضاهای نیازمند مجوز کار و بدون نیاز به مجوز کار تقسیم می شوند. کار در فضاهای بسته نیازمند مجوز کار است و جزو عملیات خطرناک محسوب می شود.

ورود و شروع کار در این فضاها نیازمند به اخذ مجوز از واحدهای مسئول است.

اطلاعات مورد نیاز در فرم مجوز ورود به فضای بسته شامل :

-    تاریخ، مکان و نام فضای محدود

-    هدف از ورود و خطرات شناسایی شده

-    طول مدت اجازه به کار

-    مشخصات افرادی که وارد فضا می شوند و دستیاران و سرپرستان آنها

-     نتایج تست هوا

-     اقدامات حفاظتی ای که باید انجام گیرد

دستورالعمل ورود به فضاهای محدود که نیازمند مجوز کار هستند باید موارد زیر را پوشش دهد :

1-   ایزوله کردن فضا                                              

2-   تهویه فضا

3-   بازنگری مراحل کار

4-   تکمیل فرم مجوز

5-   تست اتمسفر فضاهای کار

6-   ورود به فضا

 ایزوله کردن فضا :

-     کلیه دریچه های خطرناک را مسدود کنید

-     فضا را تخلیه کنید

-     از قفل ها و علایم هشدار دهنده استفاده نمایید

-     فضا را از مواد اضافی و غیر ضروری پاک کنید

  تهویه فضا :

-    از تهویه مکانیکی استفاده نمایید

-     شدت تهویه حداقل چهار حجم فضا در هر ساعت باشد

-     از آلوده نبودن هوای جایگزین اطمینان حاصل کنیم

  بازنگری مراحل کار :

-    انتخاب افراد، دستیاران و سرپرستان را بررسی کنید

-    خطرات ورود به فضای بسته و عملیات آن را بازنگری کنید

-    تجهیزات حفاظت فردی ضروری را بررسی کنید

-    دستورالعمل امداد و نجات را بازنگری کنید

 تکمیل فرم مجوز :

-       قبل از ورود به فضای بسته، فرم مجوز به صورت صحیح و کامل تکمیل شود

-       فرم به امضای سرپرست رسیده باشد

-       بر مهلت 12 ساعتی مجوز تأکید شود

-       پس از پایان کار فرم به واحد ایمنی بازگردانده شود

-       مجوزهای باطل شده حداقل برای یک سال نگهداری شود

  تست اتمسفر فضای کار :

-      کنترل غلظت گاز اکسیژن ( بالای 5/19 و زیر 5/23 درصد )

-      کنترل غلظت گازهای قابل احتراق ( کمتر از 10% LEL )

-      کنترل گازهای سمی

لازم به ذکر است در صورتی که غلظت هر کدام از گازهای مورد اشاره از حدود تعریف شده تجاوز کند، لازم است کارکنان به سرعت از فضای کار خارج شوند و پیش از بازگشتن غلظت به حد ایمن، به محیط کار وارد نشوند.

ورود به فضا :

-     در طول کار باید یک دستیار در نزدیک ورودی فضا حضور داشته باشد

-     ورود و خروج به فضا باید ثبت شود

مسئولیت های کارگران، دستیاران و سرپرستان فضاهای بسته به شرح زیر می باشد :

کارگران :

-   کسب اطمینان از تهویه، ایزوله سازی و تخلیه در راستای کار ایمن

-   خروج سریع از فضای بسته

-      آشنایی با کار و دستورالعمل های عملیاتی و استفاده از وسایل حفاظت فردی

   دستیاران :

-     پایش کارگران در هنگام ورود و عملیات و خروج و کمک به آنها در شرایط لازم

-     پایش اتمسفر محیط کار، قبل از ورود و هنگام کار

-     کنترل دسترسی به فضا

-      ارزیابی خطرات اطراف فضا و اتخاذ اقدامات کنترلی

-      خبر کردن گروه های امداد و نجات

   سرپرستان :

-    کسب اطمینان از فراهم شدن حفاظت های مناسب

      -     حمایت از دستیاران در کنترل دسترسی به فضاهای بسته